لذا با توجه به جذابیتهای این صنعت جهت توسعه صنایع داخلی، افزایش بازده اشتغال زایی برای نیروی کار داخلی، تأمین منابع اولیه صنایع فولاد و همچنین اینکه کشتیهای فرسوده در حال حاضر جهت بازیافت به کشورهای دیگر روانه میشوند و ارز را از کشور خارج میکنند یا اینکه شناورهایی با تناژ پایین در یاردهای ساخت و تعمیر کشتی به صورت قاچاق بازیافت میشوند و هیچگونه توجهی به مسائل محیط زیستی نمیگردد، محقق سعی بر بررسی و امکان سنجی استقرار صنعت بازیافت کشتی و چالشهای زیست محیطی آن در حوزه منطقه آزاد اروند دارد بدین معنا که بهترین مکان جهت استقرار صنعت بازیافت کشتی با برنامه ریزی زیست محیطی که هیچ گونه آلودگی از آن ناشی نگردد در این حوزه معرفی گردد.
به دلیل اهمیت اقتصادی و پتانسیل بالای این صنعت، درطول سالیان اخیر مطالب مختلفی از سوی سازمانها و دستگاههای ذیربط ارائه شده است. علاوه بر پژوهشهای اقتصادی، حقوقی و زیست محیطی که از سوی دانشگاهها و موسسات تحقیقاتی صورت گرفته است، راهکارها و دستورالعملهای متعددی توسط سازمانهای مربوطه صادر شده است تا آنجا که این فعالیتها منجر به تصویب کنوانسیونهای هنگ کنگ و بازل گردید.
مجاورت ایران با دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان و دسترسی به آبهای اقیانوسی، امکان کشتیرانی و فعالیت ناوگان دریایی و اقیانوسی را فراهم نموده است. فعالیتهای دریانوردی که از سابقهای چند هزار ساله در ایران برخوردار است فرصتهای بی شماری را برای این کشور ایجاد کرده است.
کشتی سازی و صنایع دریایی وابسته، فرصت ویژه و کم نظیر در فرایند توسعه و ارتباطات بین کشورها و قارهها ایجاد میکند که همه کشورهای جهان از آن برخوردار نیستند. صنعت کشتی و کشتیرانی دارای طول عمری مشخص در عرصه دریانوردی است. بدیهی است با افزایش طول عمر کشتیها هزینههای تردد، فعالیت و نگهداری آنها نیز افزایش یافته و توجیه اقتصادی فعالیت آنها را کاهش خواهد داد.
افزایش تعداد انواع کشتیها، شناورها و بارجهای تحت پرچم در کشور و افزایش طول عمر تعداد زیادی از آنها، به تدریج ادامه فعالیت آنها را با هزینههای سنگینی مانند بیمه، تعمیرات و نگهداری و همچنین افزایش ریسک و کاهش ایمنی مواجه نموده و از نظر اقتصادی و اصول ایمنی دریانوردی غیر قابل توجیه میکند. همچنین بر اساس قانون بیمه، اساساً شناورهای با طول عمر بالای 20 سال، با مشکل دریافت بیمه مواجه خواهند بود و علی رغم محدوده سنی از رده خارج شدن کشتیها همانطور که از قبل ذکر گردید، معمولاً بین 20 تا 30 سال است، استفاده از این کشتیها امکان پذیر نیست، از طرف دیگر کشتیهای غیرقابل استفاده به منظرهای ناخوشایند و منبعی برای تولید آلودگی در کنار سواحل تبدیل خواهند شد.
ایران با بیش از 1800 کیلومتر مرز ساحلی در امتداد خلیج فارس و دریای عمان و مالکیت یکی از بزرگ ترین ناوگانهای کشتیرانی در منطقه پتانسیل بالایی برای برخورداری از جنبههای اقتصادی صنعت اوراق و بازیافت کشتیهای ایرانی و حتی خارجی دارا میباشد. در حال حاضر به دلایل زیست محیطی، فقدان تکنولوژی علمیو دلایل دیگر، ایران دارای این صنعت نمیباشد و حتی کشتیهای ایرانی متعلق به ناوگان کشتیرانی جمهوری اسلامیایران و شرکت ملی نفتکش برای اوراق و بازیافت به کشورهای بنگلادش، پاکستان و هند فروخته میشوند. این امر علاوه بر عدم استفاده از این پتانسیل بالقوه به دلیل هزینههای اسکان و برگشت پرسنل کشتی به کشور، غالبا از طریق هوایی، هزینههایی برای شرکتهای کشتیرانی در بر دارد.
ایجاد بازار کار و بازیافت فولاد برای مصرف در صنایع داخلی میتواند امکان ایجاد این صنعت را با در نظر گرفتن استانداردهای بین المللی در ایران امکان پذیر سازد.
در این پژوهش امکان سنجی تسهیلات بازیافت کشتیها با بررسی دقیق وضعیت امکانات و تجارب موجود دراین زمینه، نیاز کشور به توسعه این صنعت و همچنین مطالعات انجام شده، پایهای برای انجام طرحهای عملی این پژوهش فراهم میشود.
1-3 سابقه و ضرورت انجام تحقیق
نرخ رو به رشد عمر عملیاتی شناورها به ویژه کشتیهای تجاری چون تانکرهای فله بر و کانتینرها و آمار روزافزون خروج آنها از چرخه حمل ونقل دریایی، نیاز به بازیافت و انهدام شناورها را دامن زده است. افزایش تعداد ناوگان خارج از رده ایران، کشتیها آسیب دیده در جریان جنگ ایران و عراق، بازار خوب محصولات اوراقی و نهایتاً افزایش سالانه تعداد کشتیهایی که بایستی اسکراپ شوند توجیه اقتصادی خوبی برای توسعه صنعت بازیافت کشتی در کشور فراهم میکند. از طرف دیگر توجه به وجود ظرفیتها و تجهیزات و زیرساختهای بسیار مناسب کشور در زمینههای مختلف کشتی سازی، تعمیرات و احداث و نصب سازههای دریایی و از طرفی حضور مجتمعهای کشتی سازی و صنایع فراساحل ایران به طور بالقوه میتواند پذیرای صنعت بازیافت کشتی باشد.
با توجه به افزایش تناژ کشتیهای کنوانسیونی و غیرکنوانسیونی متعلق به کشورمان بدیهی است، از رده خارج شدن این شناورها نیز باید بر اساس اصل ایمن سازی و سازگاری با محیط زیست انجام گیرد، زیرا شرایط جغرافیایی اروندرود که از مرداد ماه سال 1387، به عنوان منطقه ویژهی دریایی شناخته شده، از منظر اکولوژیکی از اهمیت بالایی برخوردار است.
ایمنی و سازگاری صنعت بازیافت با محیط زیست، باید در دستور کار قرار گیرد و با جدیت، بر بند بند آن صحه گذاشته شود. در توسعه این صنعت، تولیدکنندگان تجهیزات دریایی و صنایع کشتی سازی سهم زیادی دارند و مالکان شناورها نیز در آن نقش حساسی را ایفا میکنند. با عنایت به اینکه بازیافت کشتیها بدون هیچ گونه ضابطه و مقررات اجرایی در سواحل جنوبی کشورمان به طور محدود در حال انجام است و عملا هیچ گونه نظارتی بر نحوه عملکرد متصدیان این صنعت وجود ندارد و ابعاد سوء آن در بخش سلامت انسانی و محیط زیست کماکان مجهول مانده است و با توجه به اینکه سالانه برخی از کشتیهای اقیانوس پیمای تحت پرچم جمهوری اسلامیایران جهت بازیافت به کشورهای دیگر اعزام میشوند، لزوم ضابطه مند نمودن این صنعت از طریق تدوین قوانین و مقررات مورد نیاز و شناسایی مکانهایی برای ارائه آن، یک ضرورت به حساب میآید.
با توجه به افزایش تقاضای مصرف آهن و فولاد از یک سو، از سوی دیگر احتمال آلودگی ناشی از عمل یاد شده که تبعات زیست محیطی فراوانی دارد و نیز عدم رعایت نکات بهداشتی و ایمنی در حین انجام کار، ضرورت تبیین و تدوین چهارچوبی مناسب به منظور اجرای ایمن و بهداشتی این عمل در بین مردم ساحل نشین محرز است؛ چرا که این صنعت اصولاً به عنوان صنعتی آلوده کننده در همه جای دنیا شناخته میشود.
از آنجایی که اکوسیستم دریایی یکی از منابع حیات بشری محسوب میشوند، هر آنچه که موجب اختلال در این منشاء حیات شود، باید تحت کنترل قرار گیرد. بر این اساس سازمان بین المللی دریانوردی بر آن شد تا موضوع بازیافت کشتیها را به طور جدی در دستور کار قرار دهد و نتیجه این واکنش منجر به شکل گیری کنواسیون بازیافت کشتیها گردید که در سال 2013 در هنگ گنک نهایی شد مطابق با این کنوانسیون، وظایف و مسئولیتهایی برای کشورهای صاحب پرچم، مالکان کشتی، صنایع کشتی سازی، مراکز بازیافت کشتی و . در نظر گرفته خواهد شد که اجرای کامل آن به طور یکپارچه توسط تمامیاعضا ملزم میشود. نگرانی مجامع بین المللی زیست محیطی از تبعات سوء فرایند بازیافت کشتیها بر عوامل انسانی و محیط زیست به سبب مشکلات ناشی از افزایش بازیافت کشتیهای فرسوده،
منجر به یک اجماع بین المللی به منظور ایمن سازی و جلوگیری از تأثیرات مخرب این عملیات بر محیط زیست دریایی گردید.
از آنجایی که 95% وزن این کشتیها را فلزاتی مانند آهن و فولاد تشکیل میدهد، این صنعت کمک شایانی به تأمین مایحتاج صنعت فولادسازی نیز میکند.
متأسفانه علی رغم آمادگی سرمایه گذاران داخلی برای راه اندازی این مراکز هنوز هیچ گامیبرای احداث سنگ بنای اولیه برداشته نشده است. کما اینکه طی جلساتی که سازمان بنادر و دریانوردی با سازمان محیط زیست داشته، مقرر شده است که در هیچ نقطهای در خلیج فارس منطقهای به عنوان بازیافت کشتی احداث نشود.
این در حالی است که در جنوب و شمال کشور پتانسیلهای خوبی برای راه اندازی این صنعت وجود دارد. به گفته کارشناسان اشتغال زایی و سود آوری صنعت بازیافت کشتی را نمیتوان به هیچ عنوان نادیده گرفت، آنچنان کشورهایی مانند چین، هند، پاکستان و بنگلادش با سرمایه گذاریهای انجام شده به خوبی از این صنعت بهره برداری کرده و سالانه میلیاردها دلار از محل بازیافت کشتی ارز به دست میآورند.
1-4 اهداف تحقیق
1-4-1 هدف کلی
هدف کلی این مطالعه، ارزیابی و امکان سنجی استقرار صنعت بازیافت کشتی در منطقه آزاد اروند میباشد.
1-4-2 اهداف جزئی
شناسایی مهم ترین معیارها در استقرار صنعت بازیافت کشتی در منطقه آزاد اروند
مشخص نمودن بهترین مکان جهت پایه گذاری صنعت بازیافت کشتی در منطقه آزاد اروند
برنامه ریزی صنعت بازیافت کشتی در منطقه آزاد اروند با حداقل آلودگی ممکن (آلودگی در حد صفر)
برنامه ریزی جهت تشکیل مدیریت یکپارچه بازیافت کشتی با هماهنگی سازمانهای ذیربط
معرفی و بررسی کنوانسیونهای بین المللی بازیافت کشتیها از قبیل هنک گنک، بازل و .
1-5 سوالات تحقیق
مهم ترین عوامل یا معیارها در استقرار صنعت بازیافت کشتی کدام اند؟
بهترین مکان در منطقه آزاد اروند جهت پایه گذاری صنعت بازیافت کشتی کجاست؟
پایه گذاری صنعت بازیافت کشتی در منطقه آزاد اروند چگونه باعث رونق اقتصادی میگردد؟
پایه گذاری صنعت بازیافت کشتی در منطقه آزاد اروند چگونه باعث اشتغال زایی میشود؟
این صنعت چگونه پایه گذاری گردد که آلودگی ناشی از آن در حد صفر باشد؟
1-6 فرضیههای تحقیق
فرضیه اول؛ منطقه آزاد اروند از پتانسیل مناسبی جهت پایه گذاری صنعت بازیافت کشتی برخوردار است.
فرضیه دوم؛ پایه گذاری این صنعت در منطقه آزاد اروند منجر به اشتغال زایی و رونق صنایع داخلی میگردد.
فرضیه سوم؛ برنامه ریزی این صنعت به صورت مکانیزه و بر طبق کنوانسیونهای بازل و هنک گنک در منطقه آزاد اروند هیچ گونه آلودگی زیست محیطی ایجاد نمیکند.
1-7 مواد و روش انجام تحقیق
1-7-1 روش انجام تحقیق
پژوهش حاضر فرایند امکان سنجی صنعت بازیافت کشتی را طبق مراحل زیر دنبال میکند: